Γυναικεία φορεσιά

Ζιπούνα:

Είδος χιτώνα που έφθανε μέχρι τον αστράγαλο με στενό γιακά. Είχε μανίκια σχιστά στα άκρα, τα οποία ήταν γυρισμένα προς τα πάνω ή κουμπώνονταν με κουμπιά μεταξωτά ή ασημένια, και στο εσωτερικό μέρος είχε φόδρα από βαμβακερό πανί ή σατέν. Φτιαχνόταν συνήθως από μάλλινο ύφασμα, φανέλα ή βαμβακερό πασμάν ή μεταξωτό έντονου χρώματος όπως τσιαμφιάζ, ατλάζ’, μουαρέ, κουτνίν, γκεζίν ή κεζίν, ή και χρυσοκέντητο σεϊβάν. Μεταξωτή ή χρυσοκέντητη ζιπούνα φορούσαν κυρίως οι νεόνυμφες.

Καμίσ’:

Πουκάμισο με μακριά και φαρδιά μανίκια και στενό γιακά, όπως το ανδρικό, αλλά ευρύχωρο μπροστά στο στήθος και σχιστό μπροστά στη μέση από το λαιμό μέχρι και τον ομφαλό. Κατασκευαζόταν από άσπρο λεπτό ύφασμα δίμιτο ή λινό ή χασέ ή λινομέταξο ή και ολομέταξο.

Στηθοπάν’ (ή επανωκάμισον ): 

Λεπτό πανί λευκού χρώματος βαμβακερό ή μεταξωτό, το οποίο φορούσαν πάνω από το πουκάμισο και κάτω από τι ζιπούνα για να συγκρατεί το στήθος.

Σπαρέλ’ ή σπαλέρ’:

Επιστήθιο ένδυμα από μονόχρωμο ριγωτό ύφασμα, μεταξωτό ή βελούδο φοδραρισμένο με κάποτο ή χασέ και έχει κέντημα γύρω από τον λαιμό. Κάλυπτε μόνο το στήθος από το λαιμό μέχρι τη μέση και στο κάτω μέρος είχε τα σπαλεροδέμια (κορδόνια).

Βρακίν (ή αντζοφόρ’ ή λώμαν):

Είδος παντελονιού· ήταν το γυναικείο εσώρουχο, κοντύτερο και στενότερο του ανδρικού. Δενόταν μπροστά με το βρακοζών’ και κατασκευαζόταν από άσπρο λινό ή χασέ και από πασμάν ύφασμα.

Σαλβάρ’ ή σαρβάλ’:

Ένδυμα που φοριόταν πάνω από το βρακίν και έφθανε λίγο πιο πάνω από τον αστράγαλο. Ήταν πολύ φαρδύ, είχε το ίδιο πλάτος από το πάνω μέρος έως και το κάτω όπου είχε δύο ποδωνάρια (βρακοπόδια). Κατασκευαζόταν από ύφασμα 7-8 πήχεων έντονου χρώματος, μάλλινο ή φανέλα ή βαμβακερό ή πασμάν ή μερινός ή μεταξωτό ή τζιαμφιάζ’ ή και χρυσοκέντητο, ανάλογα με την οικονομική κατάσταση και την ηλικία.

Κοντέσ’ (ή κοντογούν’):

Κοντό πανωφόρι μέχρι τη μέση, το οποίο φορούσαν πάνω από τη ζιπούνα. Κατασκευαζόταν συνήθως από τσόχα ή και από βελούδο (κατιφές ή χατιφέ ή ζατιφιά), είχε εσωτερικά φόδρα, στενό γιακά και μακριά μανίκια.

Λαχώρ’ (ή ζωνάρ’): 

 Πολύχρωμο τετράγωνο λεπτό μάλλινο ύφασμα, που διπλωνόταν τριγωνικά και δενόταν με δύο δέματα στη μέση της γυναίκας. Στα δύο άκρα που σχημάτιζαν γωνία είχε κουρσία (κρόσια). Επίσης, το ταραπολόζ’ (ή ταραπουλούζ’ ή τραπολόζ’ ή τραπολόζι(ν) που ήταν από μεταξωτό ύφασμα.

Φοτά:

Είδος ποδιάς από τετράγωνο ύφασμα βαμβακερό ή μεταξωτό με πλατιές ραβδώσεις κάθετε ή οριζόντιες. Φοριόταν στη μέση, πάνω από τη ζιπούνα και το λαχώρ’ και δενόταν πίσω από τα δύο πάνω άκρα. Επίσης, φορούσαν το πισταμπάλ‘ (ή την εμποδέα), κατασκευασμένο από λεπτό, μάλλινο εγχώριο ύφασμα σε σκούρο βυσσινί, μαύρο ή γαλάζιο χρώμα ή και από  καλή αγγλική τσόχα σε ανοικτό βυσσινί, καθώς και την κοκνέτσα, ένα τετράπλευρο μάλλινο λευκό ύφασμα, το οποίο έβαφαν σε σκούρο κεραμιδί. Ποδιές φορούσαν οι γυναίκες μετά το γάμο και την απόκτηση παιδιών.

Τάπλα (ή τεπελίκ’):

Στρογγυλό δισκοειδές κάλλυμα κεφαλής, κατασκευασμένο από φέσι, το οποίο είχε ραμμένο στην εσωτερική πλευρά λεπτό στρογγυλό έλασμα ασημένιο ή επίχρυσο και ήταν διακοσμημένο με τουρκικά φλουριά. Πάνω από το κάλυμμα κεφαλής φορούσαν συνήθως μαντίλι, το τσίτ’ οι νεαρές κοπέλες και το λετζέκ’ οι ηλικιωμένες. Τάπλα μπορούσαν να φορέσουν οι γυναίκες από τα 16 τους χρόνια. Νωρίτερα από αυτή την ηλικία, σε κάποιες περιοχές, κάλυπταν τα μαλλιά τους με λευκό λεπτό μαντίλι, το ντουλμπάνι ή με άσπρη ή κίτρινη μαντίλα, το γιαζμάν.

Κουντούρας:

Υποδήματα με τακούνι από ευρωπαϊκό δέρμα ή εγχώριο στο κάτω μέρος και αδιάβροχο ευρωπαϊκό στο πάνω μέρος, μαύρου χρώματος. Επίσης φορούσαν τσαρούχια, τζαγγία, ποτίνια, καλόσια (ή καλότσια), μέστια, ποστάλια, ναλία. Κόκκινο χρώμα είχαν τα νυφιάτικα παπούτσια που χάριζε ο γαμπρός στη νύφη. Στα πόδια φορούσαν μάλλινα ορτάρια και κάλτζαι ενώ στα χέρια χερότια, γάντια πλεχτά άσπρα ή χρωματιστά.

Κοσμήματα:

Τα κοσμήματα που συνήθιζαν να φορούσαν οι γυναίνες ήταν το χιλάλ’ (πλεκτή κορδέλα από χρυσό νήμα το οποίο είχε πάνω σειρά φλουριών), το ζιντζίρ’ (σειρά από χρυσά ή επίχρυσα φλουριά τα οποία ήταν κρεμασμένα σε λεπτές αλυσίδες και τα φορούσαν απλωμένα στο στήθος), τα σκουλαρίκια, το γκερντανλούκ’ ή γκερντανλίκ’ ή γκερνταλούγ’ (περιδέραιο με φλουριά, χάντρες και νομίσματα ασημένια ή χρυσά στην περίμετρο), το κουστίν (σειρά φλουριών τα οποία ήταν τρυπημένα και ραμμένα το ένα μετά το άλλο), η μπογαζσκιστή (χρυσό κόσμημα ή ασημένιο για το λαιμό που έκλεινε μπροστά με το μονόγραμμα της γυναίκας που το φορούσε), τα βραχάλια (βραχιόλια, κρίκοι ασημένιοι ή χρυσοί ή πλεκτοί από λεπτές ασημένιες αλυσίδες, επίχρυσες ή και χρυσές), η καρδίτσα (χρυσό στρογγυλό κόσμημα σε σχήμα καρδιάς με κορδόνι μεταξωτό ή χρυσή αλυσίδα), το σταυρόν (ασημένιος ή χρυσός σταυρός με ασημένια ή χρυσή αλυσίδα), η ώρα (χρυσό ή επίχρυσο ρολόι με λεπτό μαύρο μεταξωτό κορδόνι ή αλυσίδα χρυσή ή επίχρυση), το κιοστέκ’ (αλυσίδα), το κοχλίδ’ (χρυσή ή ασημένια αλυσίδα σε σχήμα κομπολογιού, η οποία τυλιγόταν  στο λαιμό), τα δαχτυλίδια, τα τσαγκάλια (ασημένιο κόσμημα αποτελούμενο από δυο κομμάτια με το ένα να μπαίνει μέσα στο άλλο και να συγκρατείται από γάντζο ή πόρπη), τα τετίκια (κόσμημα από επτά ασημένιες αλυσίδες που διακοσμούσαν τις πλεξούδες), το τσάφ’ (διπλή σειρά από ασημένιες αλυσίδες), το τουλπίρ’ (είδος ασημένιας αλυσίδας με πόρπη κάτω από το ασημένιο στρογγυλό διάκοσμο από τον οποίον κρεμόταν μικρές αλυσίδες και καρφωνόταν πάνω από τα καλλύματα κεφαλής), τα μαλλοδέματα (μεταξωτά γαϊτάνια και αργότερα ασημένιες αλυσίδες οι οποίες είχαν πάνω διάφορα ασημένια διακοσμητικά, για τα μαλλιά), τα σαμσιάδας (μικρές ασημένιες αλυσίδες πάνω στις οποίες έβαζαν ασημένια νομίσματα και ‘ματοζίνιχα) και τα ματοζίνιχα (μεταλλικά στρογγυλά διακοσμητικά κρεμασμένα σε λεπτές αλυσίδες με έναν κρίκο μεταλλικό, που έμπαινε στα μαλλιά και απλωνόταν στο μέτωπ